چرا ثبت جهانی عود را با سوریه شریک شدیم؟
آبی طرح: بتازگی «هنر ساختن و نواختن ساز عود» بصورت مشترک با سوریه به لیست جهانی میراث ناملموس یونسکو راه پیدا کرده است؛ سازی که شاید به سبب محبوبیت بسیارش در کشورهای عربی، به اشتباه گمان بر این باشد که از آن مناطق وارد ایران شده و این در حالیست که این ساز اصالتی ایرانی دارد. حال در شرایطی که این ساز مشترکا با یک کشور عرب زبان به ثبت رسیده و از آنجائیکه این ساز در اصل ایرانی است، برخی سوال می کنند که چرا «هنر ساختن و نواختن ساز عود» با یک کشور عرب زبان به ثبت رسیده است؟
«شب یلدا/ چله»، «هنر ساختن و نواختن ساز عود»، «سوزن دوزی ترکمن» (ترکمنی دوزی) و «پرورش کرم ابریشم و تولید سنتی ابریشم برای بافندگی»، چهار پرونده ایران بودند که به لیست جهانی میراث ناملموس یونسکو راه پیدا کردند؛ درحالی که دو پرونده دیگرِ «جشن مهرگان» و «هنر ساختن و نواختن ساز رُباب» از ورود به این لیست ناکام ماندند.
از طرفی، تا حالا ۲۱ پرونده دیگر بصورت ملی و چندملیتی به لیست جهانی میراث ناملموس یونسکو راه پیدا کرده اند که از بین آنها پنج مورد به موسیقی مربوط می شود؛ مواردی همچون ردیف موسیقی ایرانی در سال ۲۰۰۹، موسیقی بخشی های خراسان شمالی ۲۰۱۰، کمانچه ۲۰۱۷، دوتار ۲۰۱۹ و مهارت ساختن و نواختن عود ۲۰۲۲.
بربت (عود) آخرین پرونده به ثبت رسیده مربوط به موسیقی است ولی همچنان موارد زیادی در حوزه موسیقی باقی مانده است که باید به ثبت برسد ولی مسئله اینجاست که بنا بر آنچه بهروز وجدانی ـ پژوهشگر و مولف حوزه های مردم شناسی و موسیقی ـ به ایسنا می گوید، هر کشوری در هر دوره سهمیه محدودی برای ثبت موارد مختلف در لیست جهانی میراث ناملموس یونسکو دارد و باید در نظر گرفت که هر بار می توان تنها مواردی از موسیقی را به ثبت رساند.
همین طور به عقیده او این که تابحال از بین ۲۱ مورد ثبت شده، پنج نمونه رسما متعلق به موسیقی است و در مواردی همچون نوروز، زورخانه، تعزیه و ساخت لنج نقش، موسیقی بسیار پررنگ است، نکته مثبتی است.
به هر جهت همانطور که خود این کنوانسیون هم می گوید یکی از با اهمیت ترین عناصر تشکیل دهنده میراث فرهنگی ناملموس کشورها، رقص و موسیقی است و یک سوم از عناصری که در جهان ثبت شده، به موسیقی مربوط است.
از این پژوهشگر می پرسیم با توجه به این که بربت، سازِ پرطرفداری در کشورهای عربی است، چرا سوریه از بین آنها انتخاب شده است؟ می گوید: زمانی که هر کشوری می خواهد پرونده ای را به ثبت برساند، آن پرونده به دو گروه ملی و چندملیتی تقسیم می شود. درحقیقت اگر آن پرونده تنها مختص به یک کشور باشد در دسته گروه ملی قرار می گیرد و اگر اشتراکاتی با کشور یا کشورهای دیگر داشته باشد، در گروه چندملیتی خواهد بود.
او ادامه می دهد: در مورد پرونده ای مانند پرونده «مهارت ساختن و نواختن عود»، از جانب اداره ثبت میراث فرهنگی که مسئول ثبت آثار در لیست میراث فرهنگی ناملموس یونسکو است، به تمام کشورهای همجوار و تمام کشورهایی که احتمال می رود آن اثر را داشته باشند، نامه رسمی ارسال می شود. در پرونده «عود» هم به تمام کشورهای عربی و همسایه اعلام گردید که مقرر است این ساز که اصالتی ایرانی و تاریخچه ای قدیمی دارد، به ثبت برسد، حال اگر در کشور آنها هم این ساز در زندگی معاصر مردم حضور دارد، نقش و کارکرد ایفا می کند و تمایل دارند که به ایران ملحق شوند، اطلاع دهند که این پرونده را بصورت مشترک به ثبت برسانیم. ولی پاسخی از هیچکدام از کشورهای همجوار و عربی به جز سوریه دریافت نشد.
وجدانی تصریح می کند: حال این که کشورهای دیگر بهر دلیلی علاقه ای به ثبت این ساز بصورت مشترک با ایران نداشتند، دلیل نمی شد که پرونده را به ثبت نرسانیم و یا بصورت ملی به ثبت برسانیم. البته اگر می خواستیم با حذف تمام کشورهای منطقه کار را به انجام برسانیم، یونسکو ایراد می گرفت که چرا در شرایطی که «عود» در کشورهای دیگر هم کارکرد دارد، تلاش می نماییم آنرا به نام خودمان به ثبت برسانیم؟
«چرا این ایراد را می گرفتند؟» می گوید: طبق سیاست فعلی یونسکو، بهتر است کشورها بصورت مشترک پرونده بفرستند. نام این کنوانسیون، پاسداری از میراث فرهنگی ناملموس است که در سال ۲۰۰۳ تشکیل شد و ایران هم در سال ۲۰۰۵ به عضویت آن درآمده است.
او ادامه می دهد: به همین جهت به آنها ثابت کردیم که با کشورهای دیگر برای ارائه مشترک پرونده، مکاتبه داشته ایم ولی تنها سوریه تمایل پیدا کرده که با ایران در تهیه و تدوین این اسناد و مدارک شرکت داشته باشد. در حقیقت سعی کردیم در امتداد اهداف کنوانسیون عمل نماییم، هدفی که می گوید ثبت یک پرونده باید سبب صلح و صفا و دوستی بین کشورها شود و باید از ارائه پرونده هایی که بعدا سبب جنگ و نزاع می شود پرهیز کرد.
از او سوال می نماییم که روابط سیاسی ایران و سوریه تا چه حد در همکاری آنها در این پرونده تأثیر داشته است؟ پاسخ می دهد: بی تأثیر نبوده است؛ بطورمثال زمانی که در سال ۲۰۱۶ نان لواش بصورت مشترک با ترکیه، آذربایجان، قرقیزستان و قزاقستان به ثبت می رسد، نشان میدهد که این کشورها با هم مشکلی ندارند.
وجدانی تصریح می کند: به هر حال چند سال است برمبنای سیاست یونسکو، هر چه تعداد کشورهایی که دست به دست هم می دهند تا پرونده ای را به ثبت برسانند بالاتر باشد، شانس قبول شدن آن پرونده بالا خواهد رفت.
به او می گوییم که برخی معتقدند ثبت این پرونده با سوریه کار اشتباهی بوده است؟ آیا موافق هستید؟ بیان می کند: این که این پرونده را با سوریه به ثبت رسانده ایم، به این معنا نیست که سایر کشورهای عربی دارنده عود، نتوانند در آینده آنرا به ثبت برسانند. عود به عنوان قسمتی از میراث فرهنگی ناملموس ایران و سوریه است که به ثبت رسیده است. اگر کشورهای دیگر هم این ساز را می سازند، می نوازند و قسمتی از هویت و میراث آنها است، می توانند با ضوابط و سهمیه هایی که یونسکو برایشان تعریف می کند، این ساز را به ثبت برسانند. اینطور نیست که هر کشوری که بامداد زودتر بلند شد هر چه را که هست به ثبت برساند و سر کشورهای دیگر کلاه بگذارد.
او درباره ی سهمیه ای که برای ثبت موارد مختلف در لیست جهانی میراث ناملموس یونسکو برای هر کشور در نظر گرفته شده است، توضیح می دهد: هر کشور یک سال در بین می تواند پرونده های ملی خودرا به ثبت برساند؛ بطورمثال ما کمانچه را در سال ۲۰۱۷ با جمهوری آذربایجان به ثبت رسانده بودیم و در ۲۰۱۹ توانستیم دوتار را به تنهایی به ثبت برسانیم. اینطور نیست که کشورها آزاد باشند هر سال هر تعداد پرونده را که بخواهند به ثبت برسانند.
این پژوهشگر موسیقی تصریح می کند: امسال سهمیه ای برای ثبت پرونده ملی نداشتیم؛ برای اینکه سال قبل خوشنویسی ایران را به ثبت رساندیم. امسال نیز چهار پرونده را بصورت مشترک با ایران به ثبت رساندیم هر کدام از این پرونده ها از سهمیه کشورهایی بوده که مشترکا با آنها ثبت شده است.
بهروز وجدانی
منبع: آبی طرح
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب