محدود کردن صنایع خلاق به لفاظی های مدیریتی
به گزارش آبی طرح، صنایع خلاق واژه ای است که اینروزها بسیار شنیده می شود؛ واژه ای که حتی برخی آنرا «صنایع خلاق فرهنگی» می نامند. موضوعی که یک پژوهشگر صنایع خلاق با تکیه بر غلط بودن آن در عین حال به اهمیت بالای این حوزه اشاره می کند و می گوید: صنایع خلاق برای کشور ما نوعی مزیت رقابتی است که شوربختانه به لفاظی ها و ایونت های بی سر و ته محدود شده است.
حجت اله مرادخانی در قسمت اول گفتگوی تفصیلی با ایسنا، در ابتدا به تعریف واژه «صنایع خلاق» پرداخت و اظهار داشت: صنایع خلاق تمامی کسب و کارها و فعالیتهایی را شامل می شود که ارزش اقتصادی آنها نه به واسطه مواد و تکنولوژی به کار رفته در محصول، بلکه ارزش افزوده آنها ناشی از ایده ابتکاری و خلاقیتی است که در ساختار آن محصول به کار رفته است.
به قول او از اواخر قرن بیستم تمرکز دنیا بر عرصه صنایع خلاق افزوده شد و از ابتدای قرن ۲۱ هم نظریه پردازی و طرح نظریه های پایه پیرامون آن به شکل جدی عنوان شد و رویکرد جوامع به این سمت پیش رفت که در سیاستگذاری های خود به صنایع خلاق توجه نمایند، بشکلی که خیلی از اقتصادهای توسعه یافته و اقتصادهای در حال توسعه هم به این سمت سوق پیدا کردند.
این پژوهشگر صنایع خلاق در رابطه با علت افزایش توجه به صنایع خلاق و اقتصاد خلاق هم توضیح داد: یکی از علل مهم این اتفاق تبعاتی بود که صنایع سنتی بر محیط زیست باقی می گذاشتند؛ یعنی صنایعی که پسماندهای خطرناک داشتند و سبب آلودگی آب، هوا و منابع طبیعی تجدیدناپذیر، گرمایش کره زمین و... می شدند که ردپای آنها هنوز هم مشخص است. این موارد سبب شد تمرکز سیاست گذاران و تحلیلگران بسمت کسب و کارهایی که فاقد نتایج مخرب هستند و یا اصطلاحا کسب و کارهای سبز جلب شود.
از مفهوم «ملت خلاق» چه می دانیم؟
او ضمن اشاره به این که عرصه خلاقیت و نوآوری به وسطه اهمیت دادن به محیط زیست بسیار مورد توجه قرار گرفت، بیان نمود: به دنبال این افزایش اهمیت، در اوایل قرن ۲۱ یکی از متخصصین اقتصاد فرهنگ به نام «جان هاوکینز» برای نخستین بار مفهوم «ملت خلاق» را بیان نمود. مفهوم «ملت خلاق» برای توصیف جوامع و سازمان هایی به کار می رفت که ارزش افزوده فعالیتهای آنها دیگر از منابع سنتی اقتصادی شامل کار، سرمایه های مالی و زمین به دست نمی آمد، بلکه ارزش اقتصادی فعالیت هایشان ناشی از ایده و خلاقیت بود. این مفهوم به سرعت در دنیا مورد توجه قرار گرفت و گسترش پیدا کرد و بر همین مبنا در ۲ دهه گذشته استقبال و گرایش جهانی بسمت توسعه اقتصادِ مبتنی بر خلاقیت برجسته شد و در سیاستگذاری های خرد و کلان اقتصادهای توسعه یافته و در حال توسعه و به تازگی حتی بین اقتصادهای در حال گذار هم این مفهوم بسیار مورد توجه قرار گرفته است.
تاب آوری بالای اقتصاد خلاق در بحران ها
مرادخانی با اشاره به اینکه اقتصاد خلاق را میتوان به دو عرصه مستقل از هم شامل خدمات خلاق و صنایع خلاق تفکیک کرد، اظهار داشت: خدمات خلاق خدماتی هستند که ارزش افزوده آنها ناشی از خلاقیت به کار رفته در آن خدمات است مانند خدمات آموزشی، روانشناختی، مالی، آی تی و... که کالایی مبادله نمی شود و مبادله یک خدمت در جریان است. خدمات خلاق بشدت درحال رشد هستند. صنایع خلاق هم همان محصولات خلاق است؛ یعنی کالاهایی که ارزش افزوده آنها ناشی از خلاقیتِ به کار رفته در آنهاست مانند فرش دست باف، صنایع دستی، آثار نقاشی و... که مواد اولیه چندان گران قیمتی ندارند، اما وقتی تبدیل به یک اثر می شوند ارزش افزوده شان دیگر قابل توصیف نیست. این آثار دیگر پسماند ندارند، به محیط زیست صدمه نمی رسانند و باعث تخریب منابع تجدیدناپذیر نمی شوند و چون مواد اولیه آنها سبز است مجدد به طبیعت باز می گردند.
او با تکیه بر این که اقتصاد خلاق تاب آوری بالایی در رویارویی با بحران ها دارد، افزود: تجربه دو دهه اخیر نشان داده است که بحران های سیاسی، اقتصادی و اجتماعی که در جهان ایجاد شده است کمترین اثر بازدارنده را بر اقتصاد خلاق داشته است. حتی رکود اقتصادی بسیار مشهور سالهای ۲۰۰۸ - ۲۰۰۹ میلادی هم کمترین اثر را بر اقتصاد خلاق داشت.
این مدرس دانشگاه به نتایج یک گزارش مقایسه ای که توسط کنفرانس تجارت و توسعه سازمان ملل متحد (آنکتاد) در سال ۲۰۰۵ و سال ۲۰۱۵ صورت گرفته است اشاره نمود و اضافه کرد: این مقایسه نشان داده است که رشد بازار جهانی اقتصاد خلاق در طول این بازه ۱۰ ساله با شیب ممتد ۷.۴ درصد رشد داشته است؛ یعنی با وجود تمام بحران های اقتصادی و سایر چالش ها، رشد این حوزه مثبت بوده است و این مبین تاب آوری بالای این حوزه است.
سرمایه گذاری جهانی بر خلاقیت
او افزود: تجربیات این دو دهه و محک های این مدت نشان داد که اقتصاد خلاق عرصه بشدت قابل اتکایی است و جهان به صورت واقع بینانه و به دور از هرگونه شعار و ژست در حال سرمایه گذاری در این حوزه می باشد و باور عمومی هم بر اینست که این هزینه های مادی و معنوی، هزینه صرف نیست بلکه نوعی سرمایه گذاری برای پایدارسازی جامعه و رشد تاب آوری اقتصادی کشورها است. ازاین رو یک باور مبنایی شکل گرفته است و نظریه پرداز های اقتصادی اعتقاد دارند توسعه اقتصادی در قرن ۲۱ مبتنی بر ۳ نیروی محرکه اصلی شامل دانش، دسترسی به اطلاعات و در نهایت خلاقیت است.
اقتصاد خلاق را به لفاظی ها محدود کرده ایم
مرادخانی با تکیه بر این که خلاقیت دیگر یک عنصر تزئینی نیست، اظهار نمود: خلاقیت یک نیروی اصلی در توسعه اقتصادی می باشد و بنابراین بحث اقتصاد خلاق مطرح می شود که بسیار راهبردی است؛ آن وقت در چنین شرایطی برای کشور ما که اصولاً اغلب بحران ها را با اتکا به این حوزه از سر گذرانده است شایسته نیست که به دلیل جهل، نادانی و ناآگاهی با این حوزه به درستی مانوس نباشیم. اقتصاد خلاق برای کشور ما نوعی مزیت رقابتی است که شوربختانه در حد لفاظی ها و ایونت های بی سر و ته محدود شده است.
چرا واژه «صنایع خلاقِ فرهنگی» اشتباه است؟
وی همینطور در تبیین این مورد که چرا واژه «صنایع خلاق فرهنگی» اشتباه است؟، توضیح داد: اصولاً صنایع خلاق غیر فرهنگی نداریم. واژه «صنایع خلاق فرهنگی» به لحاظ مفهومی نابجا است چون وقتی از صنایع خلاق صحبت می نماییم یعنی محصولاتی که ارزش افزوده آنها ناشی از ایده ی به کار رفته در آنها است. خلاقیت وجه لاینفک حوزه فرهنگ و هنر است و بر مبنای تقسیم بندی هایی که در این عرصه صورت گرفته است، تمام محصولات اصولاً برآمده از دل فرهنگ هستند؛ در نتیجه مبحث غیرفرهنگی در صنایع خلاق نداریم.
۷ گروه اصلی صنایع خلاق
به قول این مدرس دانشگاه کنفرانس تجارت و توسعه سازمان ملل متحد (آنکتاد) در گزارش سال ۲۰۱۸ خود، صنایع خلاق را به ۷ گروه اصلی شامل محصولات صنعت طراحی، محصولات صنایع دستی، محصولات صنعت نشر، رسانه های جدید، محصولات هنرهای تجسمی، محصولات سمعی و بصری، محصولات هنرهای نمایشی تقسیم بندی کرده است. البته این تقسیم بندی در گزارشی که سال قبل میلادی ۲۰۲۴ منتشر گردید بشکل مفصل تری شامل بازیهای کامپیوتری، کنسرت ها، راسته های نوین و رویدادهای زنده و... هم می شود بسط داده شد.
این پژوهشگر صنایع خلاق افزود: ازاین رو با نگاه به این تعریف و تقسیم بندی ها مشخص می شود که همه این موارد در رابطه با فرهنگ است، اما متاسفانه ما در کشورمان، گاهی به جای پرداختن به اصل ماجرا خیلی علاقه مند هستیم که به سراغ حواشی برویم. صنایع خلاق به اندازه کافی واضح و مبرهن است.
حوزه فرهنگ متولی زیاد دارد!
او یکی از معضلات حوزه فرهنگ را تعدد نهادهای متولی دانست و خاطرنشان کرد: حوزه فرهنگ متولی زیاد دارد و این سبب تشتت آرا می شود. وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری درگیر صنایع خلاق هستند و این به جز سایر نهادها و سازمان های کوچک تر است که خویش را دخیل می دانند، اما مسلما مبحث مبنایی تر از این صحبت ها است.
صنایع خلاق؛ چه واژه قشنگی!
مرادخانی با اشاره به اینکه سیاست گذاران و کسانیکه بعنوان متولی در رابطه با حوزه صنایع فرهنگی صحبت می کنند درکی از اهمیت صنایع خلاق ندارند، اظهار داشت: برخی فقط چون صنایع خلاق یک لفظ قشنگ است آنرا وارد ادبیات محاوره خود می کنند.
او در این حوزه به ذکر مثالی پرداخت و اظهار داشت: چند سال قبل سند «توسعه فعالیتهای نرم و فرهنگی» توسط معاونت علمی و فناوری تهیه و توسط شورایعالی انقلاب فرهنگی تصویب و توسط رئیس جمهور وقت در تیرماه ۱۳۹۶ ابلاغ گردید، اما از آنجاییکه گویا قصد داشتند سند هرچه سریع تر تصویب شود دقت کافی در محتوای آن صورت نگرفته بود بشکلی که در تمام این سند، هیچ اسمی از صنایع دستی به میان نیامده است. چطور امکان دارد از فعالیتهای نرم و فرهنگی صحبت نماییم، آنوقت به صنایع دستی نپردازیم؟ سند می نویسند ولی نه نویسنده، نه تصویب کننده و نه ابلاغ کننده آن، متوجه کلیت سند و نقصان ها نمی شوند چون در کشور ما برای برخی صرفاً شوآف (خودنمایی) مهم می باشد.
ظرفیتی که به آن بی توجهیم
این پژوهشگر صنایع خلاق افزود: حال این شرایط را با کشور بحرین مقایسه کنید که با ۷۰۰ کیلومتر مربع یعنی مساحتی نصف جزیره قشم، در سال ۲۰۱۵ توانسته در مورد صادرات صنایع خلاق رقم ۵۴۸ میلیون دلار را ثبت کند که از این رقم حدود ۳۸ درصد صادرات به بازارهای آمریکای شمالی بوده است. آنوقت این رقم از کل صادرات فرش دستباف و صنایع دستی ما در همان سال بیشتر بوده است. بحرینی ها برای چیزی که در آن تخصص نداشتند و بلد نبودند به سراغ متخصص رفتند تا کار اجرایی شود، اما ما در ایران با وجود ظرفیتی بزرگ و بی پایان در سرتاسر کشور، سندنویسی می نماییم بدون این که حتی به صنایع دستی اشاره نماییم.
نباید به واژه های زیبا بسنده کنیم
او با اشاره به اینکه واژه های من درآوردی که مسؤلان و مدیران این حوزه به کار می برند صرفاً برای راه انداختن یک سخنرانی است و آبی از آن گرم نشده است، خاطرنشان کرد: در زمینه صادرات صنایع دستی و صنایع خلاق، مدیران ما را با چین و هند مقایسه می کنند و می گویند ایران، چین و هند سه قدرت بزرگ صنایع دستی دنیا هستند، اما خالی از لطف نیست که یک آماری را مرور نماییم. چین در سال ۲۰۲۳ میلادی بیشتر از ۲۵۰ میلیارد دلار صنایع خلاق صادر کرده است و این یعنی اگر با کل ظرفیت صادرات نفت خام ایران مقایسه نماییم، این رقم ۵ برابر صادارت یک سال نفت ایران است. این نشان داده است چین استراتژی درست دارد، بنابراین است که از حدود یک دهه قبل چین به جای این که روی محصولات تولیدی اش بنویسد Made in china می نویسد created by china یعنی این محصول خلق شده در چین است و این به معنای تغییر پارادایم مدیریتی است. ما هم نباید صرفاً به یک سری واژه زیبا بسنده نماییم و در سخنرانی ها بگوییم باید چنین و چنان شود و از فعل های آینده استفاده نماییم.
صنایع خلاق در گرداب شوآف های مدیریتی
این استاد دانشگاه همینطور به تفکرات یک متفکر و تحلیلگر اقتصاد فرهنگ ایتالیایی به نام «پییِر لوئیجی ساکو» اشاره نمود و افزود: ساکو در مقاله ای که سال ۲۰۱۱ منتشر نمود به صراحت می گوید آنچه در دنیای امروز شاهد آن هستیم، گونه ای فرهنگ سازی از اقتصاد است که در آن فرهنگ تبدیل به یک سرمایه اصلی شده و جایگاه آن در صدر هر نوع زنجیره ارزشی قرار دارد و به نظر می آید جهان امروز بسمت غنا، توسعه و رشد این سرمایه نوظهور و بشدت مهم درحال حرکت است. سرمایه های فرهنگی نه تنها یک داشته انتزاعی، بلکه نوع جدیدی از سرمایه اقتصادی هستند؛ یعنی صنایع خلاق به محصولاتی تبدیل می شوند که رشد آنها اشتغال زایی، پایداری و بهبود معیشت اجتماعی را در جوامع بوجود می آورد. در این شرایط به همان تناسب هم شاهد کاهش جرم، بزهکاری، معضلات و صدمه های اجتماعی در جوامع خواهیم بود و به مرور تاب آوری جامعه افزایش خواهد یافت. چونکه صنایع خلاق ماهیت سبز دارند و به محیط زیست و طبیعت هم صدمه نمی رسانند. این مساله حالا به مبنای اصلی رشد اقتصادی کشورهای کوچک و در حال توسعه جنوب شرق آسیا تبدیل گشته است. این درحالی است که این کشورها حتی در مقام مقایسه با ایران هم نیستند، اما متاسفانه صنایع خلاق در ایران در گرداب لفاظی ها و شوآف های مدیریتی (خودنمایی) متلاطم شده ست.
پی نوشت: بخش دوم این گفتگوی تفصیلی در ایام آتی منتشر خواهد شد.
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب