اگر شما هم به دنبال خاطره‌سازی با فرهنگ اصیل ایرانی هستید؛ آداب و رسوم شب یلدا را به خاطر بسپارید. شب یلدا، به عنوان یکی از زیباترین و خاطره‌انگیزترین شب‌های سال برای ایرانیان به شمار می‌رود. این شب، به عنوان طولانی‌ترین شب سال شناخته می‌شود و در تقویم شمسی با شامگاه روز 30 آذرماه و شب اول دی ماه مصادف می‌شود.
پاییز، در این شب به آغوش زمستان رفته و مردم نیز به استقبال زمستان می‌روند. آن‌ها با جشن گرفتن این شب در کنار هم، خاطراتی گرم را در میان سردترین روزهای سال می‌سازند. اما با وجود پرطرفدار بودن این شب در میان ایرانیان، اکثر آن‌ها از آداب و رسوم اصلی آن به خوبی باخبر نیستند و باید بیشتر با آن‌ها آشنا شوند.
آداب و رسوم شب یلدا
یلدا به معنای زایش است و در گذشته به شب یلدا، شب چله نیز گفته می‌شد. شب یلدا، در تاریخ ایران به دلیل معنای اسمش، اهمیت زیادی دارد. از نظر نجومی و تقویمی، شب یلدا از غروب روز آخر فصل پاییز تا سپیده دم روز اول زمستان ادامه دارد.
آداب و رسوم شب یلدا، بیشتر در خانواده و دورهمی‌های خانوادگی متمرکز می‌شود. در این شب کوچکترها به خانه بزرگ خانواده و فامیل، مثل پدربزرگ و مادربزرگ‌ها می‌روند.
قسمت جذاب این شب، تهیه خوراکی‌های خوشمزه و مفصل است که توسط میزبان برای مهمانان آماده می‌شود. اما جذابیت شب یلدا، به خوراکی‌ها و غذاهای آن ختم نمی‌شود. چون در این شب، بزرگ‌ترها از خاطرات قدیم و شب‌های یلدایشان در دوران کودکی و جوانیشان می‌گویند.
خواندن شعر شب یلدا، جزء جدایی ناپذیری از این شب طولانی است و در کنار این خاطره‌گویی‌ها، فال‌گیری، حافظ‌خوانی، شاهنامه‌خوانی و بازگویی افسانه‌های قدیمی و کهن نیز در کنار خانواده انجام می‌شود. جشن شب یلدا، یکی از کهن‌ترین جشن‌های ایرانی به شمار می‌رود و هدف از این دورهمی، گذراندن شبی طولانی در کنار هم است.
میوه ها و سفره شب یلدا
خوارکی‌های شب یلدا، در دسته‌های مختلف قرار می‌گیرند. مهم‌ترین میوه‌های این شب، انار، هندوانه و میوه‌های فصل هستند. اما همان‌طور که می‌دانید خوارکی‌های شب یلدا به میوه ختم نمی‌شود. چون میزبانان با طبخ غذاهایی خوشمزه مثل سبزی پلو با ماهی و آش رشته، از مهمانان خود پذیرایی می‌کنند.
برای جشن یلدا، سفره‌ای پهن می‌شود و همه خوراکی‌ها به همراه دیوان حافظ و شاهنامه فردوسی در آن قرار می‌گیرد. به این سفره زیبا و خوش آب و رنگ، سفره شب یلدا می‌گویند.
انار و هنداونه، از مهم‌ترین چیزهایی هستند که باید در این سفره قرار بگیرند. اما در کنار این میوه‌های شب یلدایی، آجیل، تخمه و خشکبار، مثل برگه هلو و زرد آلو نیز برای پذیرایی از مهمانان در سفره شب یلدا قرار دارند.
نیاکان ما، به آیین مهر دلبستگی خاصی داشته‌اند و رنگ سرخ برایشان رنگی مقدس و گرامی بوده است. برای همین از میوه‌هایی با رنگ سرخ مثل انار، هنداونه، سیب سرخ، سنجد و ... بیشتر از دیگر میوه‌ها استفاده می‌شود.
فرهنگ شعرخوانی در شب یلدا
آداب و رسوم شب یلدا، فقط به خوردن میوه و خوراکی‌های خوشمزه خلاصه نمی‌شود. چون در این شب، رسم است که بزرگان با خاطره‌گویی برای کوچکترها، درس زندگی و تجربه سال‌ها زندگی خود را بیاموزند.
از طرفی همه اعضای خانواده، فال حافظ می‌گیرند و با داشتن آرزو و نیت‌هایی پاک در این شب، خود را برای 3 ماهه پایانی سال و تلاش بیشتر آماده می‌کنند.
مردم در این شب، با خواندن شعرهای پرمایه‌ای مثل حافظ و شاهنامه، به معانی زیبا و دوست‌داشتنی می‌رسند. در نتیجه می‌توان گفت فرهنگ شعرخوانی در شب یلدا، یکی از مهم‌ترین آداب و رسوم آن به شمار می‌رود.
اما متاسفانه این روزها کم‌تر خانواده‌ای همه آداب و رسوم شب یلدا را انجام می دهد و خود و اطرافیانشان را به شعر و ادبیات غنی کشورشان سرگرم کنند.
در حالی‌که نمی‌دانند خواندن این شعر‌ها، به افراد کمک می‌کند تا روح خود را به آرامشی دوست‌داشتنی برسانند. شاهنامه‌خوانی به آن‌ها رسم جوانمردی و زندگی شرافتمندانه را می‌آموزد و حافظ‌خوانی، آن‌ها را برای رسیدن به معنویات و معانی بزرگ انسانی بیشتر ترغیب می‌کند.
آداب و رسوم شب یلدا در استان‌های مختلف
شب یلدا برای همه ایرانیان شبی بزرگ و مهم است. از خراسان تا کشمیر شب چله را مورد تکریم قرار می‌دادند و از آن به نام شب چله بزرگ یاد می‌کنند.
در افغانستان، بخش‌هایی از پاکستان، هند و کشمیر نیز شب یلدا را شب چله کلان می‌گویند و آن را جشن می‌گیرند. تاجیک ها هم به این شب، شب کلان می‌گویند و آیین‌هایی به خصوص اما شبیه به ایرانیان را در این شب اجرا می‌کنند.
در مزار شریف نیز همه با رسیدن روزهای پایانی پاییز، با آداب و رسوم خاص خودشان به استقبال این شب می‌روند. اما شب یلدا در استان‌های مختلف کشور خودمان نیز متفاوت است که در زیر آداب و رسوم بعضی از آن‌ها بیان می‌شود:
·استان مرکزی
در این استان، استقبال از پاییز در سه مرحله و در سه شب متوالی انجام می‌شود. مردم این استان، با گرفتن سه چله به نام چله بزرگه، چله وسطی و چله کوچیکه آداب و رسوم شب یلدا را به جا می‌آورند.
مردم استان مرکزی، برای پذیرایی و صرف شام شب یلدا، گوسفندی را از چند ماه قبل، نگهداری و بعد از ذبحش از گوشت آن برای شام شب یلدا استفاده می‌کنند. اراکی‌ها، به آن گوسفند اتلیک می‌گویند و شام پخته‌شده از این گوسفند، به اتلیک شامو معروف است.
·استان مازندران
مردم این استان، به علاوه انجام آداب و رسوم متداول شب یلدا، خانه‌های خود را نیز همانند نوروز، خانه‌تکانی می‌کنند. آن‌ها با تمیز کردن خانه، به پذیرایی بهتر میهمانانشان می‌روند.
مازندرانی‌ها، به شب یلدا چله شو یا شب چله نیز می‌گویند و در این شب، شامی مفصل را آماده می‌کنند.
·استان خراسان
یکی از خوراکی‌های خوشمزه در شب یلدا، چغندر پخته‌شده یا همان لبو است. مردم خراسان، سفره شب یلدای خود را به شکل محلی آن به نام پختیک، زینت می‌دهند.
پختیک، همان لبوست که پس از پخت خشکش می‌کنند. آن‌ها برای این شب، شیرینی محلی به نام شیرینی کف را هم تهیه می‌کنند. تهیه این شیرینی، به صورت گروهی است و طرفداران زیادی هم دارد.
·استان خوزستان
در این استان، خوراکی‌های شب یلدا با دیگر مناطق کشور متفاوت است. آن‌ها از میهمانان خود با ارده و خرما پذیرایی می‌کنند و قلیه ماهی را نیز برای تهیه شام انتخاب می‌کنند.
به طور کلی خوراکی‌های شب یلدا در این استان، رنگ و بویی از گرما و سنت جنوبی‌ها را دارد. خوزستانی‌ها در این شب، از داستان‌های اساطیری همچون داستان قارون در کنار هم می‌گویند.
·استان قزوین
این استان، به شیرینی‌های معروفش مثل باقلوا، پادرازی، نان چای، نان بادامی و نان نازک معروف است. آن‌ها در این شب هم از این شیرینی‌ها برای پذیرایی از مهمانانشان استفاده می‌کنند.
قزوینی‌ها به زنده نگه داشتن فرهنگ و ادب علاقه‌مندند و با بازگویی افسانه‌هایی نظیر افسانه ننه سرما توسط بزرگ‌ترهای فامیل، این شب را زیباتر و دوست‌داشتنی‌تر می‌کنند.
خواندن شعر از شعرای فاخری همچون حافظ و فردوسی در شب یلدا، به شما کمک می‌کند تا آرامش و شیرینی عجیبی را احساس کنید.
وقت آن رسیده که آداب و رسوم شب یلدا را با خواندن شعرهایی زیبا از حافظ و شاهنامه به طور کامل اجرا کنید و سهمی در زنده نگهداری فرهنگ و ادبیات فارسی کشورتان ایران و آشنایی با شاعران بزرگ تاریخ ایران، داشته باشید.